کد مطلب:193885 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:262
اصول مجامله
اصول مجامله در سه چیز است: 1. مجامله در نیت؛ 2. مجامله در قول؛ 3. مجامله در عمل.
مجامله در نیت، یعنی این كه انسان نه تنها برای خود و مؤمنان، بلكه برای همه ی ابنای بشر حتی برای اهل باطل، نیت خیر داشته باشد.
مرحوم علامه ی مجلسی [1] در جلدهای آخر بحار، در باب اعمال شب قدر مطلبی به
[ صفحه 36]
این مضمون از سید بن طاووس [2] نقل می كند: «شب قدری، با خود گفتم چه عمل و عبادتی انجام دهم كه از همه ی عبادت ها بالاتر باشد و چه دعایی كنم كه از همه ی دعاها افضل باشد. آیا برای فقرا دعا كنم؟ یا برای مریض ها شفا بخواهم؟ یا از خدا بخواهم حوائج مؤمنان را برآورده نماید؟ دیدم فقرا، با فقر خود می گذرانند، و فقرشان هم همیشگی نیست. مریض ها نیز در حال امتحانند و خدا آنها را شفا خواهد داد. مؤمنان نیز از گوهر ایمان برخوردارند و این بالاترین نعمتی است كه خدا به آنها عطا فرموده است. پس هر حاجت دیگری داشته باشند مهم نیست. ناگهان به ذهنم رسید آنهایی كه بیش از همه به دعای من در این شب احتیاج دارند كافران و مشركانند؛ چرا كه آنها با سر آمدن عمرشان دچار عذابی ابدی می گردند كه خلاصی از آن برایشان امكان ندارد. پس به دعا برای هدایت مشركان مشغول شدم و از خدا خواستم كه مشركان و كافران را هدایت كند و به آنها توفیق دهد تا مؤمن شوند.»
سید بن طاووس بسیار جلیل القدر است تا جایی كه بعضی از مسائلی كه ایشان و جد مادری شان، ورام بن ابی فراس [3] نقل كرده اند، به غیر از گفته این بزرگواران هیچ مدرك و دلیلی ندارد، اما به دلیل اطمینان و اعتمادی كه فقها و علمای شیعه به این بزرگواران داشته اند، فرموده ی آنان را به منزله مدرك شرعی تلقی كرده و براساس آن فتوا صادر كرده اند. به هر حال ممكن است سید بن طاووس این نحو دعا كردن را از روایت ها فراگرفته باشد و چنین عملی واقعا مستحب باشد.
نقل شده است روزی كه مشركان مكه، پیامبر اكرم را سنگ زدند و آن حضرت را
[ صفحه 37]
دنبال كردند، پیامبر رو به درگاه الهی كرد و فرمود: «اللهم اهد قومی فانهم لا یعلمون [4] ؛ خدایا قوم مرا هدایت كن چرا كه نادانند». در جواب این همه اذیت و آزار، از خدا خواست كه كافران و مشركان مكه را هدایت كند و حتی از ناحیه آنها به درگاه خداوند عذر آورد و فرمود: «انهم لا یعلمون».
معلوم نیست مراد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جهل واقعی باشد. ممكن است معنای «لا یعلمون» و جهل در این جا تجاهل باشد مانند آیه: «و جحدوا بها و استیقنتها أنفسهم [5] ؛ پیامبر را انكار می كنند حال آنكه در دل یقین دارند.» معنای «لا یعلمون» جهل قصوری و جهل مركب نیست بدین معنا و با این حال بر باطل خویش پا فشاری می كند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای چنین كسانی دعا می كند و از خدا هدایت چنین افرادی را می خواهد در آیات و روایات نیز از «سفه» به جهل تعبیر شده است. معلوم نیست كه جهل به معنای ندانستن واقعی باشد، بلكه شاید در جاهائی مثل «اذ أنتم جهلون [6] ؛ وقتی كه نادان بودید» - كه در آن نسبت جهل به برادران یوسف داده شده - مقصود آن باشد كه آنها مرتكب كار جاهلانه شدند.
خلاصه این كه یك نوع مجامله، مجامله در نیت است، به این معنا كه باید در دل برای اهل باطل نیت زیبا داشت و برای آنها دعا كرد. مؤمن باید برای پیروان مذاهب باطل و ادیان و خطوط منحرف دعا كند، چون كه این ها نیز انسانند و خدا آنها را برای هدایت شدن خلق كرده است. «الا من رحم ربك و لذلك خلقهم [7] ؛ مگر كسانی كه پروردگار تو به آنان رحم كرده، و برای همین آنان را آفریده است». مجامله در نیت تحمل نمی خواهد چون امری نفسانی است، اما مجامله در قول و عمل تحمل می خواهد و طی آن مؤمنان باید با صبر و حوصله در برابر رفتار زشت و ناپسند اهل باطل، در قول و عمل با مجامله رفتار كنند.
سخت ترین مرحله ی مجامله عملی است. در این مرحله مؤمن باید حاجت
[ صفحه 38]
كسانی را برآورده نماید كه چه بسا با وی دشمنی نموده و برایش مشكل ایجاد كرده اند. این، كار بسیار مشكل و طاقت فرسایی است و آمادگی روحی بسیار بالایی می خواهد. بزرگان دین به ویژه ائمه اطهار علیهم السلام و رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم، بسیاری از گمراهان را با همین روش هدایت كردند. شخصی به حضرت باقر علیه السلام ناسزا گفت و العیاذ بالله نام مادر آن حضرت را به زشتی برد. در آن زمان اگر كسی چنین فحشی به دیگران می داد، سزایش قتل بود و چه بسیار كشت و كشتارها كه بر سر چنین دشنام هایی به راه می افتاد، اما امام باقر علیه السلام به نرمی و لطافت جواب او را دادند و اهانت او را نادیده گرفتند. آن فرد نیز پشیمان و آگاه شد و ایمان آورد. آیا حیف نبود كه این انسان مسلمان نشود و راهی جهنم گردد؟ آیا حیف نبود كه حر بن یزید ریاحی به جهنم برود؟
حر بن یزید ریاحی به دنیا ثابت كرد كه انسان در لحظه ی آخر می تواند از همه چیز بگذرد. او برای كسانی كه می گویند نمی توانیم یا نتوانستیم توبه كنیم حجت است. حر انسانی عادی نبود، بلكه از نظر ثروت و مقام اجتماعی نزد خلیفه وقت احترام بسیاری داشت اما - با آن كه می دانست كه اموال و موقعیت خود را از دست خواهد داد - به یك باره از همه چیز گذشت. واقعا اگر كس دیگری به جای امام حسین علیه السلام بود در مقابل عذرخواهی حر چه جوابی می داد؟ شاید می گفت: حال كه كار از كار گذشته و ما را اسیر كرده ای، دیگر چه جای توبه است؟ حال كه باعث شدی این همه مصیبت بر خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم وارد آید، دیگر توبه چه فایده ای دارد؟
اگر حر توبه نكرده بود - با توجه به این كه او باعث شده بود اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به چنگ لشكر یزید بیفتند - به یقین، بار گناهش بسیار سنگین تر از دیگران بود. باید این رفتارها سرمشق قرار گیرند. باید با خود بیندیشیم كه در برابر كار ناپسند دیگران و عذرخواهی آنان چه كنیم؟
مجامله در نیت، یعنی این كه انسان نه تنها برای خود و مؤمنان، بلكه برای همه ی ابنای بشر حتی برای اهل باطل، نیت خیر داشته باشد.
مرحوم علامه ی مجلسی [1] در جلدهای آخر بحار، در باب اعمال شب قدر مطلبی به
[ صفحه 36]
این مضمون از سید بن طاووس [2] نقل می كند: «شب قدری، با خود گفتم چه عمل و عبادتی انجام دهم كه از همه ی عبادت ها بالاتر باشد و چه دعایی كنم كه از همه ی دعاها افضل باشد. آیا برای فقرا دعا كنم؟ یا برای مریض ها شفا بخواهم؟ یا از خدا بخواهم حوائج مؤمنان را برآورده نماید؟ دیدم فقرا، با فقر خود می گذرانند، و فقرشان هم همیشگی نیست. مریض ها نیز در حال امتحانند و خدا آنها را شفا خواهد داد. مؤمنان نیز از گوهر ایمان برخوردارند و این بالاترین نعمتی است كه خدا به آنها عطا فرموده است. پس هر حاجت دیگری داشته باشند مهم نیست. ناگهان به ذهنم رسید آنهایی كه بیش از همه به دعای من در این شب احتیاج دارند كافران و مشركانند؛ چرا كه آنها با سر آمدن عمرشان دچار عذابی ابدی می گردند كه خلاصی از آن برایشان امكان ندارد. پس به دعا برای هدایت مشركان مشغول شدم و از خدا خواستم كه مشركان و كافران را هدایت كند و به آنها توفیق دهد تا مؤمن شوند.»
سید بن طاووس بسیار جلیل القدر است تا جایی كه بعضی از مسائلی كه ایشان و جد مادری شان، ورام بن ابی فراس [3] نقل كرده اند، به غیر از گفته این بزرگواران هیچ مدرك و دلیلی ندارد، اما به دلیل اطمینان و اعتمادی كه فقها و علمای شیعه به این بزرگواران داشته اند، فرموده ی آنان را به منزله مدرك شرعی تلقی كرده و براساس آن فتوا صادر كرده اند. به هر حال ممكن است سید بن طاووس این نحو دعا كردن را از روایت ها فراگرفته باشد و چنین عملی واقعا مستحب باشد.
نقل شده است روزی كه مشركان مكه، پیامبر اكرم را سنگ زدند و آن حضرت را
[ صفحه 37]
دنبال كردند، پیامبر رو به درگاه الهی كرد و فرمود: «اللهم اهد قومی فانهم لا یعلمون [4] ؛ خدایا قوم مرا هدایت كن چرا كه نادانند». در جواب این همه اذیت و آزار، از خدا خواست كه كافران و مشركان مكه را هدایت كند و حتی از ناحیه آنها به درگاه خداوند عذر آورد و فرمود: «انهم لا یعلمون».
معلوم نیست مراد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جهل واقعی باشد. ممكن است معنای «لا یعلمون» و جهل در این جا تجاهل باشد مانند آیه: «و جحدوا بها و استیقنتها أنفسهم [5] ؛ پیامبر را انكار می كنند حال آنكه در دل یقین دارند.» معنای «لا یعلمون» جهل قصوری و جهل مركب نیست بدین معنا و با این حال بر باطل خویش پا فشاری می كند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای چنین كسانی دعا می كند و از خدا هدایت چنین افرادی را می خواهد در آیات و روایات نیز از «سفه» به جهل تعبیر شده است. معلوم نیست كه جهل به معنای ندانستن واقعی باشد، بلكه شاید در جاهائی مثل «اذ أنتم جهلون [6] ؛ وقتی كه نادان بودید» - كه در آن نسبت جهل به برادران یوسف داده شده - مقصود آن باشد كه آنها مرتكب كار جاهلانه شدند.
خلاصه این كه یك نوع مجامله، مجامله در نیت است، به این معنا كه باید در دل برای اهل باطل نیت زیبا داشت و برای آنها دعا كرد. مؤمن باید برای پیروان مذاهب باطل و ادیان و خطوط منحرف دعا كند، چون كه این ها نیز انسانند و خدا آنها را برای هدایت شدن خلق كرده است. «الا من رحم ربك و لذلك خلقهم [7] ؛ مگر كسانی كه پروردگار تو به آنان رحم كرده، و برای همین آنان را آفریده است». مجامله در نیت تحمل نمی خواهد چون امری نفسانی است، اما مجامله در قول و عمل تحمل می خواهد و طی آن مؤمنان باید با صبر و حوصله در برابر رفتار زشت و ناپسند اهل باطل، در قول و عمل با مجامله رفتار كنند.
سخت ترین مرحله ی مجامله عملی است. در این مرحله مؤمن باید حاجت
[ صفحه 38]
كسانی را برآورده نماید كه چه بسا با وی دشمنی نموده و برایش مشكل ایجاد كرده اند. این، كار بسیار مشكل و طاقت فرسایی است و آمادگی روحی بسیار بالایی می خواهد. بزرگان دین به ویژه ائمه اطهار علیهم السلام و رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم، بسیاری از گمراهان را با همین روش هدایت كردند. شخصی به حضرت باقر علیه السلام ناسزا گفت و العیاذ بالله نام مادر آن حضرت را به زشتی برد. در آن زمان اگر كسی چنین فحشی به دیگران می داد، سزایش قتل بود و چه بسیار كشت و كشتارها كه بر سر چنین دشنام هایی به راه می افتاد، اما امام باقر علیه السلام به نرمی و لطافت جواب او را دادند و اهانت او را نادیده گرفتند. آن فرد نیز پشیمان و آگاه شد و ایمان آورد. آیا حیف نبود كه این انسان مسلمان نشود و راهی جهنم گردد؟ آیا حیف نبود كه حر بن یزید ریاحی به جهنم برود؟
حر بن یزید ریاحی به دنیا ثابت كرد كه انسان در لحظه ی آخر می تواند از همه چیز بگذرد. او برای كسانی كه می گویند نمی توانیم یا نتوانستیم توبه كنیم حجت است. حر انسانی عادی نبود، بلكه از نظر ثروت و مقام اجتماعی نزد خلیفه وقت احترام بسیاری داشت اما - با آن كه می دانست كه اموال و موقعیت خود را از دست خواهد داد - به یك باره از همه چیز گذشت. واقعا اگر كس دیگری به جای امام حسین علیه السلام بود در مقابل عذرخواهی حر چه جوابی می داد؟ شاید می گفت: حال كه كار از كار گذشته و ما را اسیر كرده ای، دیگر چه جای توبه است؟ حال كه باعث شدی این همه مصیبت بر خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم وارد آید، دیگر توبه چه فایده ای دارد؟
اگر حر توبه نكرده بود - با توجه به این كه او باعث شده بود اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به چنگ لشكر یزید بیفتند - به یقین، بار گناهش بسیار سنگین تر از دیگران بود. باید این رفتارها سرمشق قرار گیرند. باید با خود بیندیشیم كه در برابر كار ناپسند دیگران و عذرخواهی آنان چه كنیم؟
[1] محمدباقر بن محمدتقي مجلسي (1110 - 1037 ق)، محدث و فقيه بزرگ امامي، از محضر استاداني همچون شيخ عبدالله بن جابر آملي، شيخ علي جبل عاملي و ملا محسن فيض كاشاني بهره مند گرديد. پس از فراگيري علوم عقلي به علم حديث روي آورد و آثار بسياري در اين زمينه من جمله كتاب عظيم بحارالانوار به رشته تحرير درآورد. از زمان شاه عباس دوم تا زمان سلطان حسين داراي مقام و قدرت ديني بود و عنوان شيخ الاسلامي از جانب سلاطين صفوي به وي عطا گرديد.
[2] رضي الدين ابوالقاسم علي بن موسي بن جعفر (664 - 589 ق) معروف به سيد بن طاووس، فقيه، متكلم، محدث و مورخ، مادرش دختر شيخ ورام بن ابي فراس حلي و مادر پدرش دختر شيخ طوسي است، با دو خليفه عباسي مستنصر و مستعصم معاصر بوده و با آنها رابطه خوبي داشته است. پس از تصرف عراق توسط مغولان تلاش فراواني جهت جلوگيري از ويراني انجام داد. مقام نقابت علويان را با اكراه قبول كرد و تا آخر عمر در اين مقام بود. (دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج 2، ص 54 و 55).
[3] مسعود بن ابي فراس (ورام) متوفاي 605 ق فقيه و محدث امامي، نسبش به مالك اشتر نخعي مي رسد و جد مادري سيد بن طاووس است كتاب تنبيه الخواطر و نزهة النواظر كه به مجموعه ورام شهرت يافته از آثار اوست. (ريحانة الادب، ج 6، ص 313 و 314).
[4] بحارالانوار، ج 11، ص 298.
[5] نمل، آيه ي 14.
[6] يوسف، آيه ي 89.
[7] هود، آيه ي 119.